ความสัมพันธ์ระหว่างพุทธศาสนาและกฎหมายในสังคมไทย ตั้งแต่ก่อนสมัยอยุธยา–พ. ศ. 2475

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างพุทธศาสนาและกฎหมายในสังคมไทย ตั้งแต่ก่อนสมัยอยุธยา–พ. ศ. 2475 ว่ามีความเกี่ยวข้องกับการพัฒนาคลี่คลายตัวของรัฐไทยจากสังคมรัฐจารีตมาสู่รัฐสมัยใหม่ ผลการศึกษาพบว่าในสมัยที่เป็นรัฐจารีตคือสมัยอยุธยาและก่อนหน้านั้น พุทธศาสนากับกฎหมายมีความเกี่ยวข้องกันโดยตรงน้อยมาก เนื้อหาและหลักคำสอนของพุทธศาสนามิได้ถูกนำมาบังคับใช้เป็นกฎหมายโดยตรงในกฎหมายต่าง ๆ หลักการทางพุทธศาสนามีบทบาทเน้นต่อตัวผู้ปกครองเป็นสำคัญที่ให้ปกครองอย่างมีธรรม ถ้าผู้ปกครองมีธรรมแล้วสังคมก็เป็นธรรม จนกระทั่งสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์ตอนต้น ที่เริ่มมีการตรากฎหมายมาบังคับใช้คณะสงฆ์เกี่ยวกับการประพฤติตนให้อยู่ในวัตรปฏิบัติตามพระวินัยและจารีตที่ดีงาม อันเนื่องมาจากวัตรปฏิบัติที่ย่อหย่อนของคณะสงฆ์ในเวลานั้น ทำให้เกิดผลพลอยได้ที่คณะสงฆ์ได้เข้ามาสู่การควบคุมจากฝ่ายอาณาจักร และเมื่อเข้าสู่การเป็นรัฐสมัยใหม่ในลักษณะที่เรียกว่ารัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์เต็มที่ พุทธศาสนาและกฎหมายมีความเกี่ยวข้องกันมากขึ้น ในรูปแบบที่คณะสงฆ์ก็ได้รับการจัดการจากรัฐไทยด้วยกฎหมายคณะสงฆ์อย่างเป็นระบบ ทำให้พระสงฆ์มิเพียงอยู่ภายใต้บังคับของพระธรรมวินัยเท่านั้น แต่ต้องอยู่ภายใต้กฎหมายบ้านเมืองด้วยเช่นกัน และในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์นี้ที่สถานะของพุทธศาสนาได้รับการยกย่องโดยนัยยะทางกฎหมายว่าเป็นศาสนาประจำชาติไทยจากกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 ที่กำหนดว่าพระมหากษัตริย์จะต้องเป็นพุทธศาสนูปถัมภก