ภูมิเบ็งเมลูในบันทึกการเดินทางของเอเจียน ฟร็องซิส แอมอนิเย

บทคัดย่อ

บทความนี้พิจารณาบทบาทของเอเจียน ฟร็องซิส แอมอนิเย (Étienne François Aymonier) นักสำรวจชาวฝรั่งเศสกับการสร้างชุดความรู้เกี่ยวกับชุมชนชายขอบอำนาจรัฐสยามในเขตเทือกเขาพนมดงรัก โดยวิเคราะห์จากหลักฐาน 2 ฉบับ คือ บันทึกการเดินทางในลาวภาคหนึ่ง 2438 และ บันทึกการเดินทางในลาวภาคสอง 2440 บันทึกทั้งสองฉบับนี้เป็นเอกสารทางประวัติศาสตร์ที่สะท้อนอิทธิพลของอาณานิคมฝรั่งเศสที่พยายามบริหารจัดการพื้นที่ผ่านการเดินทาง การสำรวจแหล่งประวัติศาสตร์ การเก็บข้อมูลเส้นทาง การจัดลำดับความสำคัญของเมืองและชุมชน การวิเคราะห์วิถีชีวิตกลุ่มชาติพันธุ์ ตลอดถึงการบรรยายลักษณะทางภูมิศาสตร์และกายภาพของชุมชน ผลการศึกษาพบว่า การสร้างชุดความรู้ดังกล่าวเน้นย้ำให้เห็นถึงสถานภาพของชุมชนที่อยู่ห่างไกลจากศูนย์กลางอำนาจรัฐสยาม รวมถึงการศึกษาสารัตถะหรือรูปแบบขั้นมูลฐานของสถาบันทางสังคมในชนบทด้วย บทความต้องการเสนอว่า ภูมิเบ็งเมลู หรือ บ้านบึงมะลู เป็นชุมชนขนาดเล็กในเขตเทือกเขาพนมดงรักที่มีความสำคัญต่อการสร้างชุดความรู้ดังกล่าวอย่างมาก เพราะมีนัยสำคัญต่อระบอบอาณานิคมในฐานะชุมชนที่ถูกละเลยจากความสนใจของรัฐพื้นเมือง แต่อาณานิคมฝรั่งเศสสามารถเข้าถึงและทำให้ชุมชนที่เคยเป็นอิสระจากรัฐถูกเปิดเผยตัวตนผ่านการบันทึกในรูปแบบเอกสารอย่างเป็นทางการ การผลิตชุดความรู้นี้เป็นการบริหารจัดการพื้นที่ด้วยข้อมูลเชิงประจักษ์ และพยายามผูกชุมชนที่อยู่ห่างไกลในเทือกเขาพนมดงรัก ให้เป็นพื้นที่ต่อรองทางอำนาจของรัฐสมัยใหม่ในการกำหนดเขตแดนระหว่างสยามกับฝรั่งเศสช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 18-19