ความคิดและอุดมการณ์ความเป็นพลเมืองในแบบเรียนภาษาไทย ตามหลักสูตรประถมศึกษา พ.ศ. 2503-2551: การศึกษาตามแนวการวิเคราะห์วาทกรรมเชิงวิพากษ์
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความคิดและอุดมการณ์ความเป็นพลเมืองในแบบเรียนภาษาไทย หลักสูตรประถมศึกษา ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2503-2551 โดยวิธีการศึกษาตามหลักวิเคราะห์วาทกรรมเชิงวิพากษ์ ซึ่งอาศัยกรอบมิติทั้ง 3 ด้านของ Norman Fairclough นำมาอธิบายปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นจากความสัมพันธ์ระหว่างตัวภาษาที่เกิดขึ้นในตัวบท การศึกษานี้ได้ศึกษากรณีปฏิบัติการทางสังคมแบ่งออกทั้งหมด 3 บริบท ได้แก่ รัฐอำนาจนิยม (พ.ศ. 2503-2519) รัฐประชาธิปไตยครึ่งใบ (พ.ศ. 2519-2540) และรัฐอำนาจนิยม (พ.ศ. 2540-2551) ซึ่งได้ศึกษาบริบทที่มาทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม โครงสร้างและความสัมพันธ์ทางอำนาจรัฐ รวมทั้งความชอบธรรมของรัฐกรณีปฏิบัติการทางวาทกรรม ในประเด็นเรื่องปฏิบัติการทางวาทกรรม ได้ศึกษากระบวนการผลิตแบบเรียนภาษาไทย และกระบวนการกระจายและการซึมซับแบบเรียนภาษาไทย โดยวิเคราะห์จากแนวคิดปฏิบัติการทางวาทกรรม ประกอบด้วยทั้งหมด 4 ระดับ ของ Michel Foucault ในประเด็นเรื่องตัวบท ได้ศึกษาแบบเรียนภาษาไทยชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ตามหลักสูตรประถมศึกษาทั้ง 5 หลักสูตร จำนวน 10 เล่ม ผลการวิจัย พบว่า ความคิดและอุดมการณ์ความเป็นพลเมืองในแบบเรียนภาษาไทย สะท้อนออกมา 2 ประเด็นที่เด่นชัด ได้แก่ คนไทยในฐานะพสกนิกร และคนไทยในแบบอนุรักษ์นิยม ซึ่งเกิดจากปฏิบัติการทางวาทกรรมทั้ง 4ระดับ ได้แก่ (1) การวางขอบเขตของวัตถุความรู้ที่สามารถทำการศึกษา (2) การจัดวางตำแหน่งให้กับผู้มีอำนาจหรือการใช้ความชอบธรรมที่จะแสดงถึงในนามของความรู้ผ่านปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (3) การจัดตั้งชุดของภาษาหรือการสถาปนาคำ มีลักษณะโครงสร้างทางภาษาโดยเฉพาะ และ (4) การปฏิบัติการสถาบันทางสังคมที่ทำให้วาทกรรมนำไปปฏิบัติพื้นที่เฉพาะ รวมทั้งกระทรวงศึกษาธิการเป็นผู้ครองอำนาจนำในปฏิบัติการทางวาทกรรม ซึ่งทั้งหมดเกิดจากปฏิบัติการทางสังคม บริบท ที่มา สภาพทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม โดยอาศัยความสัมพันธ์ทางอำนาจของรัฐ รวมทั้งความชอบธรรมของรัฐในการบรรจุความคิดและอุดมการณ์ความเป็นพลเมืองในแบบเรียนภาษาไทยไม่แตกต่างกันทั้งหมด 3 บริบทรัฐ ในทางกลับกันได้สะท้อนเจตนารมณ์ของรัฐที่มีลักษณะอำนาจนิยมภายในตัวบท รวมทั้งพยายามสืบทอดเจตนารมณ์ที่สอดแทรกเข้าไปในการสร้างสำนึกความเป็นพลเมืองอย่างต่อเนื่องในประเด็นคนไทยในฐานะพสกนิกร และคนไทยในแบบอนุรักษ์นิยม
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ตีพิมพ์เผยแพร่ในวารสารเป็นความคิดเห็นและความรับผิดชอบของผู้นิพนธ์ ไม่เกี่ยวข้องกับสำนักงานกฎหมายกัญจนรัตน
เอกสารอ้างอิง
ชนาวุธ บริรักษ์. (2565). ความทรงจำใต้อำนาจ: รัฐ ราชวงศ์ พลเมือง และการเมืองบนหน้าปฏิทิน. มติชน.
ณิชนันท์ ตัญธนาวิทย์. (2549). การวิพากษ์การสร้างชาติศึกษาผ่านแบบเรียนประวัติศาสตร์ระดับมัธยมศึกษาปีที่ 3 หลักสูตรพุทธศักราช 2544. รายงานการศึกษาเฉพาะส่วนบุคคลศิลปศาสตรบัณฑิต (มานุษยวิทยา), มหาวิทยาลัยศิลปากร.
ดารารัตน์ เมตตาริกานนท์. (2550). ประวัติศาสตร์เวียดนามในแบบเรียนชั้นประถม. เมืองโบราณ.
นฤมล นิ่มนวล. (2559). การเมืองในแบบเรียนชั้นมัธยมศึกษาของไทย ระหว่างปี พ.ศ. 2503-2551. วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต (การปกครอง), มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ประสิทธิ์ ลีปรีชา. (2550). ระบบการศึกษาและภาษาในกระบวนการสร้างรัฐชาติไทย. วารสารสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, 19(1), 277-309.
ปวีณา วังมี. (2543). รัฐไทยกับการกล่อมเกลาทางการเมืองผ่านแบบเรียนในช่วง พ.ศ. 2475-2487. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตร มหาบัณฑิต (ประวัติศาสตร์), จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ปิยธิดา นามโคตร. (2563). กลวิธีทางภาษาและอุดมการณ์ความเป็นพลเมือง: ศึกษาจากหนังสือเรียนรายวิชาหน้าที่พลเมือง ระดับประถมศึกษา ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (ภาษาไทย), มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.
พระมหาจักรี ญาณสมฺปนฺโน และสุรศักดิ์ อุดเมืองเพีย. (2560). ประชาชนชายขอบ. วารสารแสงอีสาน, 14(2), 1-10.
พิชาย รัตนดิลก ณ ภูเก็ต. (2567). อำนาจในมุมมองนักปราชญ์ (15-1): มิเชล ฟูโกต์-อำนาจสร้างผลผลิต ดำรงอยู่ทุกหนแห่ง ไม่เว้นแม้แต่ภายในร่างกาย. ค้นจาก https://mgronline.com/daily/detail/9670000001262
วัชรินทร์ ชาญศิลป์. (2561). ความเป็นพลเมืองของเยาวชนไทย. วารสารรัฐศาสตร์ปริทรรศน์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, 5(1), 187-209.
วิสันต์ สุขวิสิทธิ์. (2554). ความสัมพันธ์ระหว่างภาษากับอุดมการณ์ในหนังสือเรียนรายวิชาภาษาไทย ตามหลักสูตรประถมศึกษา พ.ศ. 2503-2544: การศึกษาตามแนววาทกรรมวิเคราะห์เชิงวิพากษ์. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรดุษฎีบัณฑิต (ภาษาไทย), จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
อนุธีร์ เดชเทวพร. (2555). “ความเป็นไทย” หลายหน้า: การแย่งชิงและแบ่งปันพื้นที่นิยาม. Veridian E-Journal, Silpakorn University, 5(3), 87-105.
เอกภูมิ เจียมวิทยานุกูล. (2559). การวิเคราะห์วาทกรรมว่าด้วยการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองของไทย. วารสารครุศาสตร์, 44(3), 341-355.
เอนก เหล่าธรรมทัศน์. (2556). การเมืองของพลเมือง: สู่สหัสวรรษใหม่ (พิมพ์ครั้งที่ 5). คบไฟ.
เอกวิทย์ ณ ถลาง. (2527). เอกลักษณ์ไทยที่มีผลต่อการรักษาความมั่นคงแห่งชาติ. วิทยาสารเกษตรศาสตร์ สาขาสังคมศาสตร์, 5(1), 31-40.
Apple, M. W., & Christian-Smith, L. K. (1991). The politics of the textbook. Routledge.
Fairclough, N. (1992). Discourse and social change. Polity Press.
Fairclough, N. (1995). Critical discourse analysis:The critical study of language. Longman.
Foucault, M. (1995). Discipline and Punish: the birth of the prison (A. Sheridan, Trans., 2nd ed.). Vintage Books.
Provenzo, E. F., Jr., Shaver, A. N., & Bello, M. (2011). The textbook as discourse: Sociocultural dimensions of American schoolbooks. Routledge.
